Μάρκος Αυρήλιος

(αποσπάσματα)

Μεγάλο έργο να ασχολείται μόνο με τον εσωτερικό του δαίμονα και να λατρεύει αυτόν με ειλικρίνεια. Λατρεία δε αυτού είναι να τον διατηρείς αμόλυντο από το πάθος και από την απερισκεψία και την αγανάκτηση για όσα συμβαίνουν εκ μέρους των Θεών και των Ανθρώπων.

Θεόφραστος: είναι βαρύτερα όσα γίνονται από τις επιθυμίες από εκείνα που γίνονται από οργή. Διότι ο οργισμένος αποφεύγει τις υποδείξεις της λογικής με λύπη και κρυφή ντροπή, εκείνος όμως που πέφτει σε ηθικό παράπτωμα από επιθυμία νικιέται από την ηδονή.

Μη θεωρήσεις ποτέ ως συμφέρον του εαυτού σου εκείνο που θα σε αναγκάσει να παραβείς κάποτε την πίστη, να εγκαταλείψεις το σεβασμό, να μισήσεις κάποιον, να φθονήσεις, να καταραστείς, να υποκριθείς, να επιθυμήσεις κάτι που χρειάζεται τοίχους και παραπετάσματα.

Διότι εκείνος που μετά από σκέψη προτιμά το νου και την ψυχή του και τη λατρεία της τελειότητας αυτών, δεν κλαίει, δεν στενάζει, δε θα αισθανθεί την ανάγκη ούτε της ερημιάς ούτε του πλήθους. Το σπουδαιότερο απ’ όλα. Θα ζήσει χωρίς να καταδιώκει ούτε να καταδιώκεται.

Μήπως σε παρασύρει η δόξα η ασήμαντη; Λάβε υπόψη σου την ταχύτητα με την οποία λησμονούνται τα πάντα και το χάος που υπάρχει και από τα δυό μέρη του άπειρου χρόνου και την ματαιότητα των χειροκροτημάτων και την ευκολία με την οποία φαίνεται να αλλάζουν γνώμη οι άνθρωποι και την απερισκεψία εκείνων που επαινούν και τη στενότητα του χώρου στον οποίο περιορίζεται.

Κοίταξε πόσο χρόνο για εργασία κερδίζει εκείνος που δεν εξετάζει τι κάνει ή τι λέγει ή τι σκέπτεται ο πλησίον του, αλλά μόνο τις δικές του πράξεις για να συμφωνούν με το γραπτό και άγραφο νόμο.

Ποιο απ όλα αυτά είναι καλό γιατί το επαινούν ή ποιο βλάπτεται όταν το κατηγορούν. Μήπως το σμαράγδι γίνεται χειρότερο όταν δεν το επαινούν; Μήπως ο χρυσός ο ελέφας, η πορφύρα, η λύρα, το μαχαίρι, το μικρό άνθος, το δέντρο;

Δοκίμασε να δεις πως εξελίσσεται η ζωή του ανθρώπου που συμπαθεί όσα του απονέμονται από το σύμπαν και ικανοποιείται από τις δικές του δίκαιες πράξεις και τη δική του καλή ψυχική κατάσταση. Τα έχεις καταλάβει εκείνα; Προσπάθησε να καταλάβεις και αυτά. Μην ταράξεις τον εαυτό σου μην τον πιέζεις. Σου έχει συμβεί κάτι; Καλά. Από πολύ παλαιά από το Σύμπαν είχε ορισθεί για σένα και είχε πλεχθεί μαζί σου αυτό που σου συμβαίνει.

Να είσαι όμοιος με ακρωτήριο στο οποίο διαρκώς τα κύματα θα ορμούν. Αυτό μένει ακίνητο και γύρω του ηρεμούν τα αγριεμένα νερά. Είμαι ατυχής γιατί μου συνέβη τούτο. Όχι λοιπόν. Αλλά είμαι ευτυχής, διότι αν και μου συνέβη αυτό εξακολουθώ να μη λυπάμαι χωρίς να με συγκλονίζει το παρόν και χωρίς να φοβάμαι το μέλλον. Αυτό που συνέβη σε μένα, θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα. Αλλά δεν θα μπορούσε ο καθένας να συγκρατήσει τη λύπη του γι’ αυτό.

Τι είναι κακία; - αυτό που είδες πολλές φορές. Για ό,τι σου συμβαίνει να σκέπτεσαι αμέσως ότι είναι κάτι που το είδες πολλές φορές. Γενικά παντού τα ίδια θα συναντήσεις. Είναι γεμάτη η ιστορία η πολύ παλαιά ή κάπως περασμένη και η πρόσφατη από αυτά. Είναι γεμάτες οι πόλεις και τα σπίτια. Τίποτα δεν είναι νέο. Όλα και γνωστά είναι και μικρή διάρκεια έχουν.

Πρέπει κατά λέξη να παρακολουθείς όσα λέγονται και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσα γίνονται. Και για εκείνα που λέγονται αμέσως να ερευνάς για ποιο σκοπό ελέγχθησαν. Και για εκείνα που γίνονται να εξετάζεις τη σημασία που έχουν.

Να στηρίζεσαι στις δυνάμεις σου παρά στις δυνάμεις των άλλων.

Οτιδήποτε κάνει ή λέγει κάποιος, εγώ πρέπει να παραμένω καλός. Όπως το χρυσάφι ή το σμαράγδι ή η πορφύρα θα έλεγε ό,τι κι αν κάνει ή λέγει κάποιος εγώ πρέπει να είμαι σμαράγδι και να διατηρώ το χρώμα μου.

Ο ίδιος ο νους δεν ενοχλεί τον εαυτό του, εννοώ δηλ ότι δεν εκφοβίζει τον εαυτό του και δεν τον παρακινεί εις επιθυμίες. Εάν κάποιος άλλος μπορεί να τον εκφοβίσει ή να το λυπήσει ας το κάνει. Πάντως ο ίδιος ο νους με δική του απόφαση δεν θα στραφεί προς κατευθύνσεις αυτού του είδους. Το σώμα ας φροντίσει το ίδιο να μην πάθει κάτι, εάν μπορεί, και ας το αναφέρει εάν παθαίνει κάτι. Η ψυχή όμως που φοβάται και λυπάται και γενικά σχηματίζει γνώμη για όλα αυτά, δεν θα πάθει τίποτε, διότι μόνη της δεν κάνει τέτοια κρίση.

 Ο νους, όσον εξαρτάται από αυτόν, δεν έχει καμία απολύτως ανάγκη, εάν δεν δημιουργεί ο ίδιος ελλείψεις. Επομένως και ατάραχος και ελεύθερος είναι, εάν δεν ταιριάζει και δεν δεσμεύει ο ίδιος τον εαυτό του.

Φοβάται κανείς τη μεταβολή. Αλλά τι μπορεί να γίνει χωρίς μεταβολή. Τι είναι πιο αγαπητό και πιο οικείο με τη φύση του σύμπαντος; Μήπως συ μπορείς να κάνεις το λουτρό σου, εάν δεν μεταβάλεις τα ξύλα; Μπορεί να τραφείς αν δεν μεταβάλεις τις τροφές; Δεν καταλαβαίνεις λοιπόν ότι και αυτή η μεταβολή του εαυτού σου είναι το ίδιο πράγμα και εξίσου αναγκαία για την φύση του Σύμπαντος;

Η φύση του σύμπαντος από την ύλη του όλου, σαν να ήταν κερί, σε μια στιγμή έπλασε ίππον, αφού διέλυσε αυτόν χρησιμοποίησε την ύλη για την δημιουργία δέντρου, έπειτα την ύλη του δέντρου για να πλάσει άνθρωπο και ούτω καθεξής. Το καθένα από αυτά δημιουργήθηκε για πολύ λίγο χρόνο. Δεν είναι καθόλου φοβερό να διαλυθεί το κιβώτιο, όπως δεν ήταν φοβερό το ότι δημιουργήθηκε.

Όταν κάποιος κάνει κάποιο λάθος εις βάρος σου, αμέσως σκέψου τι θεωρούσε αγαθό ή κακό κι έκανε το λάθος. Διότι εάν διαπιστώσεις αυτό, θα αισθανθείς συμπάθεια γι’ αυτόν και δεν θα παραξενευτείς ούτε θα οργιστείς. Διότι κι εσύ ο ίδιος ή θεωρείς το ίδιο με εκείνον ως αγαθό ή κάτι άλλο παρόμοιο. Πρέπει λοιπόν να συγχωρείς.

Συνεχώς να σκέπτεσαι ποιοι είναι αυτοί από τους οποίους επιθυμείς να συζητήσαι και ποια δύναμη σκέψεως έχουν. Και τότε ούτε θα κατηγορείς εκείνους που χωρίς να το θέλουν πέφτουν σε σφάλματα ούτε την επιβράβευσή τους θα χρειάζεσαι, όταν ερευνάς από πού πηγάζουν οι κρίσεις και τα αισθήματα αυτών.

Να ξέρεις ότι δεν θα πάψουν να επαναλαμβάνουν τα ίδια λάθη και αν ακόμη εσύ σκάσεις.

Επίκουρος: όταν ήμουν άρρωστος δε μιλούσα για την ταλαιπωρία του σώματος ούτε ανέφερα τίποτα στους επισκέπτες μου, αλλά εξακολουθούσα να συζητώ για τη φύση και με τη συζήτηση ζητούσα κυρίως να ανακαλύψω πως το πνεύμα, αν και παίρνει μέρος στις συγκινήσεις της σάρκας, εν τούτοις εξακολουθεί να μένει ατάραχο και να διατηρεί τη δική του υπεροχή. Ούτε στους γιατρούς, λέγει, έδινα, το δικαίωμα να καυχώνται ότι τάχα κάτι κάνουν, αλλά περνούσα τη ζωή μου ωραία και καλά. Την ίδια στάση μ’ εκείνον λοιπόν να τηρείς

Όταν αντιμετωπίζεις την αναίδεια κάποιου αμέσως ρώτησε τον εαυτό σου: είναι δυνατόν να μην υπάρχουν στον κόσμο αδιάντροποι; Δεν μπορεί. Μη ζητείς λοιπόν το αδύνατο.

Πρέπει να αποκτήσεις επιστημονική μέθοδο για να καταλάβεις πως τα πάντα μεταβάλλονται από το ένα στο άλλο. Και διαρκώς να προσέχεις και να γυμνάζεσαι σ’ αυτή τη μελέτη. Τίποτα δεν συντελεί περισσότερο στην ανάπτυξη υψηλού φρονήματος.

Όταν σκοντάφτεις στο σφάλμα κάποιου, αμέσως να στρέφεσαι στον εαυτό σου και σκέψου τι παρόμοιο σφάλμα κάνεις. Θεωρείς το χρήμα αγαθό ή την ηδονή ή τη δόξα ή άλλα παρόμοια. Αν φέρνεις στο νου σου αυτό θα καταλήγεις στο συμπέρασμα ότι κάτι τον πιέζει.

Να σκέπτεσαι αμέσως την ώρα της οργής ότι δεν είναι γνώρισμα του ανδρός να οργίζεται αλλ ότι η καλωσύνη και η ημερότης όπως είναι πιο ανθρώπινα έτσι είναι και περισσότερο ανδροπρεπή γνωρίσματα. Και ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν και δύναμη και νεύρα και ανδρεία και όχι αυτοί που αγανακτούν και στενοχωριούνται. Διότι όσο πιο κοντά βρίσκονται στην απάθεια, τόσο πιο κοντά είναι στη δύναμη.

Το να έχεις την αξίωση να μην αμαρτάνουν οι φαύλοι είναι τρέλλα. Διότι επιθυμείς το αδύνατο.

Τέσσερεις παρεκτροπές του πνεύματος να προσέχεις συνεχώς και όταν τις αντιληφθείς να τις απομακρύνεις:

-          Αυτή η σκέψη δεν είναι αναγκαία

-          Αυτή είναι καταλυτική της κοινωνίας

-          Αυτό δεν σκοπεύεις να το πεις από τα βάθη της ψυχής σου. Το να μη λες κάτι από τα βάθη της ψυχής σου να το θεωρείς πολύ – πολύ άπρεπο.