Πέμπτη 3 Ιανουαρίου 2013

Erikson, Οι οκτώ εποχές του ανθρώπου, Μέρος 4ο


Η ΓΕΝΕΣΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΣΤΑΣΙΜΟΤΗΤΑ

Σε αυτό το βιβλίο η έμφαση συγκεντρώνεται στα στάδια της παιδικής ηλικίας γιατί διαφορετικά το κεφάλαιο που αφορά τη γενεσιουργικότητα θα έπρεπε αναγκαστικά να κατέχει κεντρική θέση, επειδή ο όρος αυτός περιλαμβάνει την εξελικτική ανάπτυξη που έκανε τον άνθρωπο ζώο που διδάσκει, καθιερώνει και συγχρόνως διδάσκεται. Η σύγχρονη επιμονή να δραματοποιείται η εξάρτηση των παιδιών από τους ενήλικους συχνά μας εμποδίζει να αντιληφθούμε την εξάρτηση της γηραιότερης γενιάς από τη νεαρότερη. Ο ώριμος άνθρωπος έχει την ανάγκη να νοιώθει πως τον έχουν ανάγκη και η ωριμότητα χρειάζεται καθοδήγηση καθώς και ενθάρρυνση από ό,τι έχει παραχθεί και πρέπει να γίνει αντικείμενο φροντίδας.

Η γενες λοιπόν είναι πρωταρχικά το ενδιαφέρον για τη θεμελίωση και την καθοδήγηση της επόμενης γενιάς, αν και υπάρχουν άτομα που, από ατυχία ή γιατί κάποιο ειδικό και αληθινό ταλέντο τους έχει στραφεί στην άλλη κατεύθυνση, δεν εφαρμόζουν αυτή την ενόρμηση στον δικό τους απόγονο. Και πράγματι, η έννοια της γενες θεωρείται ότι περιλαμβάνει τα πολύ πιο δημοφιλή συνώνυμα παραγωγικότητα και δημιουργικότητα, που παρ’ όλα αυτά δεν μπορούν να την αντικαταστήσουν.

Η ψυχανάλυση χρειάζεται αρκετό καιρό για να αποκτήσει συνείδηση του γεγονότος ότι η ικανότητα να χάνεται κανείς μέσα στη συνένωση σώματος και σκέψης οδηγεί στη βαθμιαία διεύρυνση των ενδιαφερόντων του εγώ και στη λιμπιντική επένδυση σε αυτό που γενεσιουργείται. Η γενεσιουργικότητα αποτελεί λοιπόν ουσιαστικό στάδιο στο ψυχοσεξουαλικό καθώς και στο ψυχοκοινωνικό πρόγραμμα. Όταν αποτυγχάνει τελείως αυτός ο εμπλουτισμός, λειτουργεί η παλινδρόμηση σε μια ιδεοψ ανάγκη για ψευτοοικειότητα, συχνά με κάποια αίσθηση στασιμότητας και προσωπικής πτώχευσης που διαποτίζει τα πάντα. Τα άτομα λοιπόν αρχίζουν να δείχνουν υπερβολική επιείκεια στον εαυτό τους σαν να ήταν το ίδιο τους το μοναχοπαίδι – ή σαν να ήταν ο ένας παιδί του άλλου· και εκεί που οι συνθήκες είναι ευνοοικές ο πρώιμος αναπηρισμός, σωματικός ή ψυχολογικός, γίνεται φορέας του αυτό ενδιαφέροντος. Το απλό γεγονός όμως ότι έχει κανείς ή θέλει να αποκτήσει παιδιά δεν εκπληρώνει τη γενες. Στην πραγματικότητα ορισμένοι νεαροί γονείς υποφέρουν φαίνεται από την καθυστέρηση της ικανότητας να αναπτύξουν αυτό το στάδιο. Οι αιτίες ανάγονται συχνά στις αρχικές εντυπώσεις της παιδικής ηλικίας· στην υπερβολική φιλαυτία που βασίζεται σε μια έντονα αυτοδημιούργητη προσωπικότητα και τελικά (και εδώ επιστρέφουμε στην αρχή) στην έλλειψη κάποιας πίστης στο είδος, που θα έκανε το παιδί να εμφανίζεται σαν μια καλοδεχούμενη ελπίδα για την κοινότητα.

Όσο για τους θεσμούς που περιφρουρούν και ενισχύουν την γενες το μόνο που μπορεί να πει κανείς είναι πως όλοι οι θεσμοί κωδικοποιούν την ηθική της γενες διαδοχής. Ακόμα κι εκεί που η φιλοσοφική και πνευματική παράδοση προτείνει την απάρνηση του δικαιώματος της τεκνοποίησης ή της αναπαραγωγής, αυτή η πρώιμη στροφή προς τα «έσχατα ενδιαφέροντα» οποτεδήποτε θεμελιώνεται από μοναστικά κινήματα, αγωνίζεται να διευθετήσει ταυτόχρονα το θέμα της σχέσης της με την Μέριμνα για τα όντα αυτού του κόσμου και με την φιλευσπλαχνία που θεωρείται ότι την ξεπερνά.

Αν αυτό το βιβλίο αφορούσε την ενήλικη εποχή του ανθρώπου, θα ήταν απαραίτητο και ωφέλιμο να συγκρίνουμε σε αυτό το σημείο οικονομικές και ψυχολογικές θεωρίες και να προχωρήσουμε σε μια συζήτηση για τη σχέση του ανθρώπου με την παραγωγή του καθώς και με τους απογόνους του.

 

Η ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΓΩ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΠΟΓΝΩΣΗ

Μονάχα σ’ αυτό τον άνθρωπο που με κάποιο τρόπο έχει φροντίσει για πράγματα και ανθρώπους και έχει προσαρμοστεί στους θριάμβους και τις απογοητεύσεις που είναι συναφείς με την ύπαρξη, στον δημιουργό άλλων ή στο γενεσιουργό προϊόντων και ιδεών – μονάχα μέσα σ’ αυτόν μπορεί να ωριμάσει βαθμιαία ο καρπός αυτών των επτά σταδίων. Δεν ξέρω καλύτερη λέξη γι αυτόν τον καρπό από την ακεραιότητα του εγώ. Επειδή δεν υπάρχει σαφής ορισμός, θα αναφέρω ορισμένα συστατικά αυτής της ψυχικής κατάστασης. Είναι η αυξανόμενη βεβαιότητα του εγώ για την κλίση του για τάξη και σημασία. Είναι η μετά – ναρκισσιστική αγάπη του ανθρώπινου εγώ – όχι του εαυτού σαν εμπειρία που μεταδίδει κάποια παγκόσμια τάξη και πνευματική αίσθηση, ανεξάρτητα από το τίμημα που έχει καταβληθεί. Είναι η αποδοχή του ενός και μοναδικού κύκλου ζωής του ατόμου σαν κάτι που έπρεπε να υπάρξει και που, αναγκαστικά δεν επέτρεπε υποκατάστατα: σημαίνει λοιπόν καινούρια, διαφορετική αγάπη για τους γονείς του. Είναι η συντροφικότητα με τις μεθόδους διευθέτησης μακρυνών καιρών και διαφορετικών επιδιώξεων, όπως εκφράζονται με τα απλά προϊόντα και παροιμιώδη ρητά αυτών των εποχών και επιδιώξεων. Παρόλο που γνωρίζει τη σχετικότητα όλων των ποικιλόμορφων τρόπων ζωής που έχουν δώσει νόημα στην ανθρώπινη προσπάθεια, ο κάτοχος της ακεραιότητας είναι έτοιμος να υπερασπιστεί την αξιοπρέπεια του δικού του τρόπου ενάντια σε όλες τις σωματικές και οικονομικές απειλές. Γιατί γνωρίζει ότι η ατομική ζωή δεν είναι παρά η τυχαία σύμπτωση ενός μονάχα κύκλου ζωής με ένα μονάχα τομέα της ιστορίας και ότι γι’ αυτόν κάθε ανθρώπινη ακεραιότητα επικρατεί ή χάνεται μαζί με τον μοναδικό τρόπο ακεραιότητας στον οποίο συμμετέχει. Ο τρόπος της ακε που έχει αναπτυχθεί από την κουλτούρα ή τον πολιτισμό του γίνεται έτσι η «κληρονομιά της ψυχής του» η σφραγίδα της ηθικής πατρότητας του εαυτού του. Με αυτή την τελική παγίωση ο θάνατος χάνει τη σημασία του.

Η έλλειψη ή η απώλεια αυτής της συσσωρευμένης ακεραιότητας του εγώ χαρακτηρίζεται από τον φόβο του θανάτου: ο ένας και μοναδικός κύκλος ζωής δεν γίνεται αποδεκτός σαν ο ύστατος της ζωής. Η απόγνωση εκφράζει το συναίσθημα ότι ο χρόνος είναι τώρα λιγοστός ελάχιστος για να προσπαθήσει κανείς να ξεκινήσει μιαν άλλη ζωή και να δοκιμάσει εναλλακτικές οδούς για την κατάκτηση της ακεραιότητας. Η αηδία κρύβει απόγνωση, αν και συχνά, μονάχα με τη μορφή «χιλιάδων μικρών αποστροφών» που δεν καταλήγουν σε μια μεγάλη τύψη.

Για να γίνει κάθε άτομο ώριμος ενήλικος πρέπει να αναπτύξει σε επαρκή βαθμό όλες τις ιδιότητες του εγώ που αναφέραμε. Αλλά κάθε πολιτιστική οντόητα για να αναπτύξει το συγκεκριμένο τρόπο ακε που υποδεικνύεται από την ιστορική της θέση, χρησιμοποιεί ένα συγκεκριμένο συνδυασμό αυτών των ψυχοσυγκρούσεων μαζί με ειδικές προκλήσεις και απαγορεύσεις της νηπιακής σεξουαλικότητας. Οι νηπιακές ψυχοσυγκρούσεις γίνονται δημιουργικές μόνο αν υποστηριχθούν σταθερά από τους πολιτιστικούς θεσμούς και τις ειδικές ηγετικές τάξεις που τους αντιπροσωπεύουν. Για να προσεγγίσει ή να βιώσει την ακεραιότητα, το άτομο πρέπει να ξε΄ρει πώς να είναι οπαδός των φορέων ειδώλων στη θρησκεία και την πολιτική, την οικονομική τάξη πραγμάτων, την τεχνολογία, στην αριστοκρατική ζωή, τις τέχνες και τις επιστήμες. Η ακεραιότητα του εγώ, λοιπόν, συνεπάγεται μια συναισθηματική συγκρότηση που επιτρέπει τη συμμετοχή με την ιδιότητα του οπαδού καθώς και την αποδοχή της ευθύνης της ηγεσίας.

 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου