Ελληνική κοινωνία και τηλεόραση

ΝΕΟΚΛΗΣ ΣΑΡΡΗΣ

(απόσπασμα)

Με τον κινηματογράφο συμβαίνει πιο έντονα αυτό που στα άλλα εκφραστικά είδη της διάνοιας παρουσιάζεται σε περιορισμένη έκταση: η εναλλαγή εικόνας και ήχου μέσα σε μια σκοτεινή αίθουσα που υποβάλλει, υποστέλλει το ενσυνείδητο εγώ μας και το υποσυνείδητό μας –ή και ασυνείδητο –ελευθερώνεται ώστε να ανέλθει στην επιφάνεια και να ταυτιστεί με το προβαλλόμενο έργο. Εκεί ακριβώς ταυτιζόμαστε με το είδωλό μας, κάνουμε μια επιλογή αβίαστη, πραγματικά ελεύθερη από τις κοινωνικές επιταγές. Απεκδυόμαστε από τις προφάσεις και από τις συμβατικότητες, αποτινάζουμε το ζυγό της όποιας καταπίεσης που μας υπαγορεύει η κοινωνική συμβίωση. Γι’ αυτό το λόγο ταυτιζόμαστε με το αντίθετό μας.

 […] Στον κινηματογράφο ο εαυτός μας ανευρίσκει μόνος του το είδωλό του, τον «άλλο», ίσως και τον πραγματικό, εαυτό του. Όπως τα αγόρια της παιδικής ηλικίας στους δρόμους της κάθε πόλης παίζουν τους κλέφτες και τους αστυνόμους και τα κορίτσια παίζουν τις μεγάλες κυρίες, έτσι κι εμείς. Είμαστε έντιμοι, καθώς πρέπει αστοί; Θα ταυτιστούμε με τους ανέντιμους ήρωες, με τους τυχοδιώκτες.  […]

Η ψυχοκοινωνική αυτή λειτουργία του κινηματογράφου που δικαιολογεί τις προτιμήσεις μας στην τηλεόραση διαφοροποιείται σημαντικά. … η παρακολούθηση του έργου στον κιν/φο εξακολουθεί να είναι εσωτερική διαδικασία. Όσο παρακολουθούμε έχουμε εξαφανιστεί στο βάθος της σκοτεινής αίθουσας, έχουμε την αίσθηση ότι κανείς δεν βλέπει ή ορθότερα δεν υποψιάζεται τις αντιδράσεις μας. Είμαστε ξέγνοιαστοι γιατί μέσα στο ανώνυμο πλήθος έχουμε χαθεί από τον κόσμο, γιατί για μας η φυγή είναι πλήρης. Στην τηλεόραση όμως η φυγή σημαίνει ταυτόχρονα και επανεύρεση.

Ας αφήσουμε την περίπτωση που η παρακολούθηση είναι συλλογική, αφού περισσότερα από ένα άτομα του στενού μας περιβάλλοντος βρίσκονται μαζί μας. Ο κόσμος μας είναι παρών, όταν βλέπουμε τηλεόραση. Είναι το σπίτι μας, το δωμάτιό μας. Είναι η ίδια η ζωή που αποκτά διαστάσεις. Μέσα σ’ αυτό το οικείο περίγραμμα η υπόθεση του τηλεοπτικού προγράμματος συμβιώνει με μας. Η υπόθεσή του γίνεται κτήμα και μέρος της καθημερινής μας ασχολίας. Και η συμμετοχή μας στην τηλεόραση γίνεται κοινωνική συμμετοχή, κοινωνικός έλεγχος της τηλεόρασης – όχι αυτός που ασκεί η τ. με ό,τι αποφασίζει να μας προσφέρει – αλλά ο ζωντανός έλεγχος του κάθε τηλεοπτικού μύθου από το στενό μας περιβάλλον – από τη μικρή κοινωνία που μας περιστοιχίζει. Το έργο συζητείται στον κύκλο των συγγενικών ή φιλικών σε μας προσώπων, όσο γίνεται η παρακολούθησή του, επιφωνήματα και κρίσεις ανταλλάσσονται. Μια συναλλαχτική διαδικασία οριζόντιας επικοινωνίας. Έτσι, ο εαυτός μας πριν προλάβει να γίνει φιλαλήθης, ξαναεπιστρέφει στην υποκρισία της κοινωνικής επιταγής. Έτσι, δέσμιοι μιας κατ’ επίφαση ηθικότητας αποφάνθηκαν και οι τηλεθεατές:

-          Είχα μια αγωνία, μέχρι να πας στην εκκλησία. Ευτυχώς! Έτσι έγιναν οι γάμοι του Α με την Κ και ησύχασα.

-          Τι μας λες, καλλιτέχνης άνθρωπος, περίμενα διαφορετική συμπεριφορά.

Και όμως ο βαθύτερος εαυτός των δύο αυτών τηλεθεατών ίσως να έλεγε διαφορετικά.

Φυγή

 

Πολλές εκφάνσεις την ανθρώπινης ευτυχίας ή δυστυχίας εξαρτώνται από το βαθμό ικανοποίησης των έμφυτων επιθυμιών που ο Thomas ταξινομεί ως εξής:

1)      Η επιθυμία για νέα εμπειρία. Επιδίωξη φυγής από τη μονοτονία, έντονη επιθυμία για διέγερση. Ένα ταξείδι, ένα μυθιστόρημα, ένα βιβλίο ή ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα.

2)      Η επιθυμία για ασφάλεια. Το αντίθετο της προηγούμενης, αλλά συνυπάρχει με αυτήν. Κάποιος αγαπά τα ταξίδια αλλά εύχεται να έχει ένα μέρος όπου να επιστρέφει, να έχει ένα αγκυροβόλιο, μια Ιθάκη. Η συσσώρευση πλούτου, η συλλογική οργάνωση, η εύρεση εργασίας είναι τέτοια παραδείγματα.

3)      Η επιθυμία για ανταπόκριση. Αναζήτηση στοργής και εκτίμησης εκ μέρους των συντρόφων μας, των μελών της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανήκουμε. Τα άτομα δείχνουν παντού αυτή την έντονη επιθυμία για ανταπόκριση και τη βρίσκουν στη φιλία, στην αγάπη του παιδιού, της μητέρας, του πατέρα. Η παράλειψη της ικανοποίησης της βασικής αυτής επιθυμίας είναι δυνατό να καταστρέψει το ηθικό αίσθημα και την αποδοτικότητα του ατόμου.

4)      Η επιθυμία για αναγνώριση. Το άτομο εύχεται να το επιδοκιμάζυν. Συμπλέκεται με την επιθυμία για αυτοσεβασμό. Την ικανοποιεί άλλοτε αποκτώντας παχυλή μόρφωση ή επιτυγχάνοντας στον επιχειρηματικό ή τον επιστημονικό τομέα.